زمان تقریبی مطالعه: 5 دقیقه
 

تفاسیر کلامی اسماعیلیان




اسماعیلیان فرقه‌ای از شیعه و منسوب به اسماعیل فرزند امام صادق‌اند که پس از امام صادق به امامت وی اعتقاد داشته و امامت امام کاظم و امامان بعدی را نپذیرفتند.


۱ - پیشینه


اسماعیلیان که به باطنیه نیز نامبردارند
[۱] نوبختی، فرق الشیعه، ج۱، ص۶۷_۶۸، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۴ق.
[۲] سعد بن عبدالله اشعری، المقالات والفرق، ج۱، ص۸۰، تهران، علمی فرهنگی، ۱۳۶۱ش.
[۳] علی بن اسماعیل، مقالات الاسلامیین، ج۱، ص۲۶_۲۷، به کوشش هلموت ریتر، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
و در عرصه پژوهش قرآنی بیش‌تر به این نام شناخته می‌شوند برای آیات قرآن و احکام دین معتقد به ظاهر و باطن‌اند و مراد اصلی آیات قرآن را اسرار و باطن آن می‌دانند. از منظر اسماعیلیان زبان قرآن زبان رمز است
[۴] مقدسی، رسائل اخوان الصفا، ج۲، ص۳۴۲_۳۴۳، الزنجانی، المهرجانی، العوفی، بیروت، الدار الاسلامیه، ۱۴۱۲ق.
[۵] ناصر خسرو، وجه دین، ج۱، ص۱۸۰، به کوشش اعوانی، انجمن فلسفه ایران، ۱۳۹۷ق.
و رسیدن به باطن آیات نیز جز از طریق امامان از جمله امامان اسماعیلی ممکن نیست.
[۶] نعمان مغربی، دعائم الاسلام، ج۱، ص۲۵_۲۷، به کوشش فیضی، قاهره، دارالمعارف، ۱۳۸۳ق.
[۷] نعمان مغربی، دعائم الاسلام، ج۱، ص۳۱، به کوشش فیضی، قاهره، دارالمعارف، ۱۳۸۳ق.
گرچه در آثار نگارندگان اسماعیلی مذهب از حفظ ظاهر و باطن شریعت هر دو، سخن به میان آمده است،
[۸] ناصر خسرو، وجه دین، ج۱، ص۱۸۰، به کوشش اعوانی، انجمن فلسفه ایران، ۱۳۹۷ق.
[۹] نعمان مغربی، اساس التأویل، ج۱، ص۲۵_۲۷، به کوشش عارف نام، بیروت، دارالثقافه.
آنان عمدتاً باطن را لبّ کتاب و منشأ رستگاری نفس
[۱۰] ناصر خسرو، وجه دین، ج۱، ص۳۵، به کوشش اعوانی، انجمن فلسفه ایران، ۱۳۹۷ق.
[۱۱] ناصر خسرو، وجه دین، ج۱، ص۶۷، به کوشش اعوانی، انجمن فلسفه ایران، ۱۳۹۷ق.
[۱۲] ناصر خسرو، خوان الاخوان، ج۱، ص۲۵۷_۲۵۹، به کوشش قویمی، تهران، کتابخانه بارانی، ۱۳۳۸ش.
و احکام شریعت را چون غل و زنجیری می‌دانند که در زمان ظهور قائم (عج) برداشته می‌شود.
[۱۳] ناصر خسرو، خوان الاخوان، ج۱، ص۲۸۰_۲۸۵، به کوشش قویمی، تهران، کتابخانه بارانی، ۱۳۳۸ش.


۲ - آثار تفسیری اسماعیلیان


از اسماعیلیان تفسیر کامل و جامعی از قرآن گزارش نشده است
[۱۴] محمد حسین ذهبی، التفسیر والمفسرون، ج۲، ص۲۳۹، قاهره، دارالکتب الحدیثه، ۱۳۹۶ق.
ولی تفسیر برخی از آیات قرآن را می‌توان در آثار دانشمندان آنان همچون قاضی نعمان (م. ۳۶۳ ق.) در المجالس والمسایرات، مؤید فی الدین هبة الله شیرازی (م. ۴۷۰ ق.) در المجالس المؤیدیه
[۱۵] ناصر خسرو، وجه دین، ج۱، ص۸۶، به کوشش اعوانی، انجمن فلسفه ایران، ۱۳۹۷ق.
[۱۶] ناصر خسرو، وجه دین، ج۱، ص۸۸، به کوشش اعوانی، انجمن فلسفه ایران، ۱۳۹۷ق.
[۱۷] نعمان مغربی، اساس التأویل، ج۱، ص۴۲_۴۷، به کوشش عارف نام، بیروت، دارالثقافه.
و ناصر خسرو (م. ۴۸۱ ق.) در وجه دین
[۱۸] ناصر خسرو، وجه دین، ج۱، ص۸۶، به کوشش اعوانی، انجمن فلسفه ایران، ۱۳۹۷ق.
[۱۹] ناصر خسرو، وجه دین، ج۱، ص۸۸، به کوشش اعوانی، انجمن فلسفه ایران، ۱۳۹۷ق.
دید؛ همچنین اگر نظر کسانی را بپذیریم که محمد بن عبدالکریم شهرستانی (م. ۵۴۸ ق.) صاحب الملل والنحل را اسماعیلی می‌دانند
[۲۰] ابن‌حجر عسقلانی، لسان المیزان، ج۵، ص۲۶۳، بیروت، الاعلمی، ۱۳۹۰ق.    
می‌توان تفسیر او را با نام مفاتیح الاسرار و مصابیح الابرار در شمار تفاسیر اسماعیلی دانست.
[۲۱] دانشنامه جهان اسلام، زیر نظر حداد عادل و دیگران، ج۷، ص۶۵۱، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۷۸ش.


۳ - پانویس

 
۱. ↑ نوبختی، فرق الشیعه، ج۱، ص۶۷_۶۸، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۴ق.
۲. ↑ سعد بن عبدالله اشعری، المقالات والفرق، ج۱، ص۸۰، تهران، علمی فرهنگی، ۱۳۶۱ش.
۳. ↑ علی بن اسماعیل، مقالات الاسلامیین، ج۱، ص۲۶_۲۷، به کوشش هلموت ریتر، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
۴. ↑ مقدسی، رسائل اخوان الصفا، ج۲، ص۳۴۲_۳۴۳، الزنجانی، المهرجانی، العوفی، بیروت، الدار الاسلامیه، ۱۴۱۲ق.
۵. ↑ ناصر خسرو، وجه دین، ج۱، ص۱۸۰، به کوشش اعوانی، انجمن فلسفه ایران، ۱۳۹۷ق.
۶. ↑ نعمان مغربی، دعائم الاسلام، ج۱، ص۲۵_۲۷، به کوشش فیضی، قاهره، دارالمعارف، ۱۳۸۳ق.
۷. ↑ نعمان مغربی، دعائم الاسلام، ج۱، ص۳۱، به کوشش فیضی، قاهره، دارالمعارف، ۱۳۸۳ق.
۸. ↑ ناصر خسرو، وجه دین، ج۱، ص۱۸۰، به کوشش اعوانی، انجمن فلسفه ایران، ۱۳۹۷ق.
۹. ↑ نعمان مغربی، اساس التأویل، ج۱، ص۲۵_۲۷، به کوشش عارف نام، بیروت، دارالثقافه.
۱۰. ↑ ناصر خسرو، وجه دین، ج۱، ص۳۵، به کوشش اعوانی، انجمن فلسفه ایران، ۱۳۹۷ق.
۱۱. ↑ ناصر خسرو، وجه دین، ج۱، ص۶۷، به کوشش اعوانی، انجمن فلسفه ایران، ۱۳۹۷ق.
۱۲. ↑ ناصر خسرو، خوان الاخوان، ج۱، ص۲۵۷_۲۵۹، به کوشش قویمی، تهران، کتابخانه بارانی، ۱۳۳۸ش.
۱۳. ↑ ناصر خسرو، خوان الاخوان، ج۱، ص۲۸۰_۲۸۵، به کوشش قویمی، تهران، کتابخانه بارانی، ۱۳۳۸ش.
۱۴. ↑ محمد حسین ذهبی، التفسیر والمفسرون، ج۲، ص۲۳۹، قاهره، دارالکتب الحدیثه، ۱۳۹۶ق.
۱۵. ↑ ناصر خسرو، وجه دین، ج۱، ص۸۶، به کوشش اعوانی، انجمن فلسفه ایران، ۱۳۹۷ق.
۱۶. ↑ ناصر خسرو، وجه دین، ج۱، ص۸۸، به کوشش اعوانی، انجمن فلسفه ایران، ۱۳۹۷ق.
۱۷. ↑ نعمان مغربی، اساس التأویل، ج۱، ص۴۲_۴۷، به کوشش عارف نام، بیروت، دارالثقافه.
۱۸. ↑ ناصر خسرو، وجه دین، ج۱، ص۸۶، به کوشش اعوانی، انجمن فلسفه ایران، ۱۳۹۷ق.
۱۹. ↑ ناصر خسرو، وجه دین، ج۱، ص۸۸، به کوشش اعوانی، انجمن فلسفه ایران، ۱۳۹۷ق.
۲۰. ↑ ابن‌حجر عسقلانی، لسان المیزان، ج۵، ص۲۶۳، بیروت، الاعلمی، ۱۳۹۰ق.    
۲۱. ↑ دانشنامه جهان اسلام، زیر نظر حداد عادل و دیگران، ج۷، ص۶۵۱، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۷۸ش.


۴ - منبع

سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «تفسیر کلامی»، شماره۴۹.    


رده‌های این صفحه : تفاسیر اسماعیلیه | تفاسیر کلامی | تفسیر | روش های تفسیری | قرآن شناسی




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.